บทคัดย่อ (Abstract)

การวิจัยและติดตามประเมินผล โครงการ อารยเกษตร สืบสาน รักษา ต่อยอด ตามแนวพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียงด้วย “โคก หนอง นา แห่งน้ำใจและความหวัง” ระยะที่ 1 การเตรียมการพื้นฐาน ซึ่งดำเนินการอบรมผ่านระบบออนไลน์ ควบคู่กับการฝึกปฏิบัติงานในพื้นที่จริง ระหว่างวันที่ 13-22 และ 27 กันยายน 2564 เป็นการวิจัยเชิงประเมิน (Evaluation Research) ผู้วิจัยประยุกต์ใช้รูปแบบการประเมินการอบรมของ Kirkpatrick เป็นกรอบในการประเมิน แหล่งข้อมูลในการวิจัยประเมินโครงการครั้งนี้ เป็นผู้มีส่วนเกี่ยวข้องในการดำเนินงานโครงการ ประกอบด้วย 1) ผู้บริหารสถานศึกษา 2) ครูผู้สอน 3) นักเรียน 4) คณะกรรมการสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน 5) ผู้ปกครอง 6) ศึกษานิเทศก์ จากโรงเรียนนำร่องระยะที่ 1 จำนวน 35 โรงเรียน โรงเรียนนำร่องระยะที่ 1 (เพิ่มเติม) จำนวน 67 โรงเรียน รวม 102 โรงเรียน ครอบคลุม 5 ภูมิภาค ได้แก่ ภาคเหนือ ภาคกลาง ภาคใต้ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบนและ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนล่าง ครูปฏิบัติการที่ปฏิบัติหน้าที่วิทยากรประจำภาค ภาคละ 2 คน รวมจำนวน 10 คน และครูอารยเกษตร ภาคละ 2 คน รวมจำนวน 10 คน เป็นผู้ให้ข้อมูลสำคัญ (Key Informant) โดยการเลือกแบบเจาะจง (Purposive Sampling) แบ่งการประเมินออกเป็น 4 ระดับ ประกอบด้วย 1) การตอบสนอง (Reaction) จากการสังเกตพฤติกรรมของผู้เข้าร่วมการอบรมตลอดโครงการวัดได้จากแบบนิเทศและแบบสัมภาษณ์ 2) การเรียนรู้ (Learning) จากการใช้แบบวัดมโนทัศน์พื้นฐานในการดำเนินโครงการ และแบบสัมภาษณ์ 3) พฤติกรรม (Behavior) จากการฝึกปฏิบัติการสร้างพื้นที่อารยเกษตรผ่านคลิปวีดีโอที่โรงเรียนนำเสนอ โดยใช้แบบประเมินการสร้างพื้นที่อารยเกษตร และแบบสัมภาษณ์ และ 4) ผลที่มีต่อองค์กร (Results) จากการประเมินแนวคิดและแผนเชิงยุทธศาสตร์ของโรงเรียนที่วางแผนเพื่อดำเนินโครงการ อารยเกษตร สืบสาน รักษา ต่อยอด ตามแนวพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียงด้วย “โคก หนอง นา แห่งน้ำใจและความหวัง” จากการสัมภาษณ์ ทั้งนี้การวิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพโดยการวิเคราะห์เนื้อหา (Content Analysis) ส่วนข้อมูลเชิงปริมาณวิเคราะห์โดยใช้สถิติพื้นฐาน ได้แก่ ค่าความถี่ (Frequency) ร้อยละ (Percentage) ค่าเฉลี่ย (Mean) และส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation) ด้วยโปรแกรมคอมพิวเตอร์สำเร็จรูป

สรุปผลการประเมินดังนี้

1. ผลการประเมินการตอบสนอง (Reaction) ต่อการดำเนินงานระยะที่ 1 การเตรียมการพื้นฐาน ของโครงการ อารยเกษตร สืบสาน รักษา ต่อยอด ตามแนวพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียงด้วย “โคก หนอง นา แห่งน้ำใจและความหวัง”

การประเมินผลการตอบสนอง (Reaction) ต่อการดำเนินงานระยะที่ 1 การเตรียมการพื้นฐาน ของโครงการ อารยเกษตร สืบสาน รักษา ต่อยอด ตามแนวพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียงด้วย “โคก หนอง นา แห่งน้ำใจและความหวัง” พบว่า โรงเรียนมีความเต็มใจในการสมัครเข้าร่วมโครงการ และมีความพึงพอใจในด้านเนื้อหาสาระในการอบรม ได้รับความรู้และประโยชน์อย่างยิ่ง โครงการช่วยสร้างความเป็นทีม รู้รักสามัคคี ฝึกวินัย การลงมือปฏิบัติแก้ปัญหาสู่การเรียนรู้ในสถานศึกษา นักเรียนและครูได้เรียนรู้ด้านการพึ่งพาตนเอง การพัฒนาจิตใจและปัญญา ส่วนวิทยากรมีความรู้ความสามารถ ในการถ่ายทอด สามารถสาธิตให้เห็นได้อย่างชัดเจน พร้อมเชื่อมโยงให้เห็นถึงการอารยเกษตร สืบสาน รักษา ต่อยอด สู่ความพอเพียงที่มั่นคง มั่งคั่ง ยั่งยืน วิทยากรโดยทีมครูปฏิบัติการเครือข่ายกสิกรรมธรรมชาติเป็นผู้ที่ความเชี่ยวชาญ มีประสบการณ์ สามารถถ่ายทอดองค์ความรู้ ทั้งทฤษฎีและปฏิบัติได้เป็นอย่างดี มีความรู้ความเข้าใจในประเด็นอย่างต่อเนื่อง ให้กำลังใจ ให้ข้อมูลด้วยความเป็นกันเอง พึ่งพาได้ตลอดการทำกิจกรรม

ทั้งนี้ปัจจัยแห่งความสำเร็จในการดำเนินงาน ระยะที่ 1 การเตรียมการพื้นฐาน คือผู้เข้าร่วมโครงการฯ ต้องมีความเข้าใจ ความตระหนัก และศึกษารายละเอียดของโครงการให้ลึกซึ้งก่อนสมัคร เข้าร่วมโครงการ ระหว่างการอบรมพัฒนาควรมีกระบวนการสร้างแรงจูงใจในการเข้าร่วมโครงการ การอำนวยความสะดวกเรื่องสื่อการเรียนรู้ รวมทั้งการพัฒนาตนเองของผู้อำนวยการโรงเรียน และ ครูในโรงเรียนให้เป็นต้นแบบ เป็นตัวอย่างในการเข้าร่วมโครงการ การสร้างสัมพันธภาพที่ดี สร้างความรู้ความเข้าใจกับกลุ่มบุคคลที่มีส่วนได้ส่วนเสียกับโรงเรียน ทั้งนี้ในการดำเนินงานระยะต่อไป ควรสร้างโรงเรียนต้นแบบ ในขับเคลื่อนการดำเนินโครงการ ควรมีครูปฏิบัติการในโรงเรียน จำนวน 3-5 คน และครูวิชาการเป็นผู้นำในการบูรณาการ เชื่อมโยงหลักสูตรให้ชัดเจน การดำเนินงานสำหรับโรงเรียนนำร่องควรมีการทดลองเพื่อพัฒนาภายในโรงเรียนก่อน เมื่อประสบความสำเร็จแล้วจึงขยายผลออกไปยังชุมชน

2. ผลการประเมินการเรียนรู้ (Learning) จากการดำเนินงานระยะที่ 1 การเตรียมการพื้นฐาน ของโครงการ อารยเกษตร สืบสาน รักษา ต่อยอด ตามแนวพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียงด้วย “โคก หนอง นา แห่งน้ำใจและความหวัง”

การประเมินผลการเรียนรู้ (Learning) จากการดำเนินงานระยะที่ 1 การเตรียมการพื้นฐาน ของโครงการ อารยเกษตร สืบสาน รักษา ต่อยอด ตามแนวพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียงด้วย “โคก หนอง นา แห่งน้ำใจและความหวัง” ทั้ง 6 เรื่อง ได้แก่ 1) ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับโครงการ 2) หลักคิด 4 ประการ 3) การจัดกระบวนการเรียนรู้ตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงบนพื้นที่ทฤษฎีใหม่ 4) หลักทำ 7 ประการ 5) แนวคิดการสร้างพื้นที่อารยเกษตร 6) การสร้างโมเดลจำลองพื้นที่อารยเกษตร พบว่า โดยภาพรวมยังไม่เข้าใจถึงแก่นความรู้ของอารยเกษตรที่แท้จริง บางเรื่องยังมีความเข้าใจคลาดเคลื่อนที่จำเป็นต้องได้รับการพัฒนาเพิ่มเติม แต่ในมิติของความมุ่งมั่นและความพยายามของโรงเรียนที่เข้าร่วมโครงการ สะท้อนให้เห็นถึงความตั้งใจที่จะดำเนินโครงการนี้อย่างจริงจัง เนื่องจาก ได้เห็นคุณค่าของโครงการที่จะช่วยเสริมสร้างพัฒนาเยาวชนของชาติให้มีความรักในคุณค่าของ ผืนแผ่นดิน ภูมิปัญญา แหล่งเรียนรู้ แหล่งอาหารที่ยั่งยืน เป็นทางรอดของประเทศในการจัดการศึกษา ที่เน้นการปฏิบัติจริง เสริมสร้างทักษะชีวิตและคุณธรรม ดำรงชีวิตแบบพึ่งพาตนเองได้ ตลอดจนนำสิ่ง ที่ได้เรียนรู้มาแก้ไขปัญหาของชุมชน สังคม

3. ผลการประเมินพฤติกรรม (Behavior) จากการดำเนินงานระยะที่ 1 การเตรียมการพื้นฐาน ของโครงการ อารยเกษตร สืบสาน รักษา ต่อยอด ตามแนวพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียงด้วย “โคก หนอง นา แห่งน้ำใจและความหวัง”

การประเมินพฤติกรรม (Behavior) จากการดำเนินงานระยะที่ 1 การเตรียมการพื้นฐาน ของโครงการ อารยเกษตร สืบสาน รักษา ต่อยอด ตามแนวพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียงด้วย “โคก หนอง นา แห่งน้ำใจและความหวัง” ประกอบด้วย 7 ประเด็น ได้แก่ 1) ด้านภูมิสังคม 2) ด้านหลักกสิกรรมธรรมชาติ 3) ด้านการวางแผนผลิตปัจจัยการผลิต 4) ด้านการออกแบบ โคก หนอง นา 5) ด้านปลูกป่า 3 อย่างประโยชน์ 4 อย่าง 5 ระดับ และการจัดการระบบน้ำ 6) ด้านออกแบบวิชาเรียน บนแปลง และ 7) ด้านเอามื้อสามัคคี โดยภาพรวมผ่านเกณฑ์ร้อยละ 75 ที่ตั้งไว้ สอดคล้องกับข้อมูล เชิงคุณภาพจากการสัมภาษณ์ครูปฏิบัติการและครูอารยเกษตรที่พบว่า โรงเรียนที่เข้าร่วมโครงการ มีความกระตือรือร้นที่จะเรียนรู้และออกแบบพื้นที่อารยเกษตรทั้งในรูปแบบของการสร้างโมเดลจำลองและการออกแบบในพื้นที่จริง โดยสามารถดำเนินการได้สอดคล้องกับหลักทำ 7 ประการ ทั้งนี้ผู้เข้าอบรมได้สะท้อนให้เห็นว่าการที่โรงเรียนสามารถดำเนินการได้ดีเช่นนี้เนื่องจากมีครูปฏิบัติการลงไปช่วยเหลือ ให้คำแนะนำและพาลงมือปฏิบัติในพื้นที่อย่างเข้าใจ และมีวิธีถ่ายทอดที่เข้าใจง่าย ชัดเจน ครูและผู้บริหารสถานศึกษาเกิดความตระหนักและมีความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับโครงการเพิ่มขึ้น มีความมุ่งหวังให้โรงเรียนสร้างอู่ข้าวอู่น้ำของตนเอง สร้างแหล่งอาหารที่ยั่งยืน ผลิต นำผลผลิตไปประกอบอาหารในชีวิตประจำวัน และแปรรูปผลผลิตที่ได้สู่ครอบครัวและชุมชน ที่สำคัญได้เห็นเป้าหมายหลักของการจัดการศึกษาที่แท้จริง คือ นักเรียน ที่จะต้องปลูกฝังคุณธรรม สร้างความรักและเห็นคุณค่าของ ผืนแผ่นดิน จำเป็นต้องปรับเปลี่ยนกระบวนการเรียนการสอนในโรงเรียนที่สร้างความสุขให้นักเรียน ส่งเสริมความแตกต่างระหว่างบุคคล โดยเริ่มต้นจากการสร้างความเข้าใจร่วมกับบุคลากรในโรงเรียน คณะกรรมการสถานศึกษา ผู้ปกครอง ชุมชน และเครือข่ายต่างๆ ปรับหลักสูตร เวลาเรียน กิจกรรม การเรียนที่เน้นการฝึกปฏิบัติในพื้นที่อารยเกษตรในโรงเรียนให้มากยิ่งขึ้น

4. ผลการประเมินผลที่มีต่อองค์กร (Results) จากการดำเนินงานระยะที่ 1 การเตรียมการพื้นฐาน ของโครงการ อารยเกษตร สืบสาน รักษา ต่อยอด ตามแนวพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียงด้วย “โคก หนอง นา แห่งน้ำใจและความหวัง”

การประเมินผลที่มีต่อองค์กร (Results) จากการดำเนินงานระยะที่ 1 การเตรียมการพื้นฐาน ของโครงการ อารยเกษตร สืบสาน รักษา ต่อยอด ตามแนวพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียงด้วย “โคก หนอง นา แห่งน้ำใจและความหวัง” สรุปได้ว่า โครงการอารยเกษตรได้สร้างความภาคภูมิใจให้กับทุกโรงเรียนที่เข้าร่วมโครงการ เกิดการตั้งเป้าหมายและทิศทางในการพัฒนาโรงเรียนของตนเองต่อ ในระยะยาว ทั้งนี้ด้วยเวลาที่จำกัดและสถานการณ์การอบรมที่เป็นรูปแบบออนไลน์ส่วนใหญ่จึงทำให้ การวางแผนเชิงยุทธศาสตร์ของโรงเรียนที่ชัดเจนยังไม่สามารถดำเนินการได้อย่างสมบูรณ์ แต่อย่างไร ก็ตามการอบรมครั้งนี้เป็นจุดเริ่มต้นของโรงเรียนที่จะดำเนินโครงการต่ออย่างมีเป้าหมาย โดยได้รับความช่วยเหลือและการสนับสนุนอย่างดียิ่งจากครูปฏิบัติการอารยเกษตรที่จะเป็นกำลังสำคัญในการเป็น พี่เลี้ยงให้กับโรงเรียนได้ลงมือปฏิบัติตามแผนที่กำหนดไว้อย่างเป็นรูปธรรม และเกิดผลต่อโรงเรียน ชุมชนอย่างยั่งยืนในระยะยาว

5. ข้อเสนอแนะของผู้เกี่ยวข้องต่อการดำเนินงานระยะที่ 1 การเตรียมการพื้นฐานของโครงการ อารยเกษตร สืบสาน รักษา ต่อยอด ตามแนวพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียงด้วย “โคก หนอง นา แห่งน้ำใจและความหวัง”

เพื่อให้การดำเนินงานระยะที่ 1 การเตรียมการพื้นฐานของโครงการ อารยเกษตร สืบสาน รักษา ต่อยอด ตามแนวพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียงด้วย “โคก หนอง นา แห่งน้ำใจและความหวัง” บรรลุตามวัตถุประสงค์ สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานควรพัฒนาโรงเรียนต้นแบบ ในขับเคลื่อนการดำเนินโครงการ โดยการพัฒนาครูปฏิบัติการในโรงเรียน และครูวิชาการให้เป็นผู้นำ ในการบูรณาการ เชื่อมโยงหลักสูตรให้ชัดเจน โดยดำเนินการให้ประสบความสำเร็จแล้วจึงขยายผลออกไปยังชุมชน ควรมีการสร้างความตระหนัก และความเข้าใจให้กับโรงเรียนที่เข้าร่วมโครงการ ระหว่างการอบรมพัฒนาควรมีกระบวนการสร้างแรงจูงใจในการเข้าร่วมโครงการ การพัฒนาตนเองของผู้บริหารสถานศึกษา และครูในโรงเรียนให้เป็นต้นแบบ เป็นตัวอย่างในการเข้าร่วมโครงการ การสร้างสัมพันธภาพที่ดี สร้างความรู้ความเข้าใจกับกลุ่มบุคคลที่มีส่วนได้ส่วนเสียกับโรงเรียน ควรมีการจัดทำแนวปฏิบัติการจัดโครงสร้างเวลาเรียนและการปรับหลักสูตรบูรณาการอารยเกษตรระดับปฐมวัย-ระดับมัธยมศึกษาปีที่ 6 จัดทำหลักสูตรพัฒนาวิทยากรอารยเกษตร มีการพัฒนาวิทยากรอารยเกษตร ควรมีวิทยากรลงพื้นที่เพื่อช่วยโรงเรียนปรับหลักสูตรสถานศึกษาและจัดทำหน่วยการเรียนรู้ พร้อมทั้งจัดสรรงบประมาณสนับสนุนโรงเรียนในการจัดทำหลักสูตรและการปรับปรุงพื้นที่อารยเกษตรภายในโรงเรียน

ทั้งนี้ สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาควรมอบหมายศึกษานิเทศก์เข้ารับการพัฒนาเพื่อช่วยโรงเรียนจัดทำหลักสูตรสถานศึกษาบูรณาการอารยเกษตร ช่วยโรงเรียนปรับหลักสูตรสถานศึกษา บูรณาการอารยเกษตรและจัดทำหน่วยการเรียนรู้ทุกระดับชั้น จัดทำโครงการเพื่อส่งเสริมและสนับสนุนงบประมาณแก่โรงเรียนกลุ่มเป้าหมาย นิเทศติดตามการจัดการเรียนการสอนบนพื้นที่อารยเกษตรและร่วมการจัดการเรียนรู้เพิ่มเติมกับครูพาทำรูปแบบการลงแรงเรียนรู้ (เอามื้อสามัคคี) โรงเรียนที่เข้าร่วมโครงการควรมอบหมายครูเข้ารับการพัฒนาเพื่อเตรียมจัดทำหลักสูตรสถานศึกษาบูรณาการอารยเกษตร สร้างความเข้าใจร่วมกับบุคลากรภายในโรงเรียน ผู้ปกครอง คณะกรรมการสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน ชุมชนและเครือข่ายภายนอก รวมทั้งผู้ปกครอง คณะกรรมการสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน ชุมชน และเครือข่ายควรมีส่วนร่วมปรับหลักสูตรสถานศึกษาบูรณาการอารยเกษตรและจัดทำหน่วยการเรียนรู้ ทุกระดับชั้น ร่วมจัดการเรียนการสอนบนพื้นที่อารยเกษตรและร่วมการจัดการเรียนรู้เพิ่มเติมกับ ครูพาทำรูปแบบการลงแรงเรียนรู้ (เอามื้อสามัคคี) และสนับสนุนวิทยากร แหล่งเรียนรู้ ภูมิปัญญาท้องถิ่น

รวมทั้งศูนย์กสิกรรมธรรมชาติมาบเอื้อง และจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ควรสนับสนุนวิทยากร หรือครูปฏิบัติการจากในการจัดวิทยากรพัฒนาวิทยากรอารยเกษตร เพื่อปรับหลักสูตรสถานศึกษาบูรณาการอารยเกษตร จัดวิทยากรพี่เลี้ยงเพื่อช่วยโรงเรียนกลุ่มเป้าหมายจัดทำหลักสูตรและหน่วยการเรียนรู้ และปฏิบัติหน้าที่โค้ชเมื่อโรงเรียนจัดการเรียนการสอนบนพื้นที่อารยเกษตรและร่วมการจัดการเรียนรู้เพิ่มเติมกับครูพาทำรูปแบบการลงแรงเรียนรู้ (เอามื้อสามัคคี)

เอกสารฉบับสมบูรณ์

• เอกสารผลงานวิจัย ส่วนที่ 1 ดาวน์โหลดเอกสาร